Prawne aspekty odtwarzania muzyki w sklepach i lokalach

Muzyka towarzyszy nam na każdym kroku. Przede wszystkim ma wywoływać odpowiednie wrażenia estetyczne. Wykorzystywana jest do celów czysto rozrywkowych i relaksacyjnych, ale także marketingowych. Badania wskazują, że nawet 90 proc. klientów preferuje robienie zakupów w miejscach, w których puszczana jest muzyka.

Tendencję do osiągania zwiększonych korzyści w związku z rozlegającymi się dźwiękami muzyki dostrzegli nie tylko przedsiębiorcy, ale także specjaliści zajmujący się marketingiem, zjawisko to określając mianem „audiomarketingu”. Jego celem jest skuteczne wpływanie na zachowania konsumentów w miejscu sprzedaży oraz zwiększenie ich aktywności i wydłużenie pobytu w sklepie, a w konsekwencji wzrost sprzedaży i osiąganych zysków. Uwzględniając istotny wpływ muzyki odtwarzanej w sklepach i lokalach, warto przyjrzeć się, jak zagadnienie to wygląda z perspektywy przepisów prawa. Kwestie te uregulowane są w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz w ustawie o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi. Należy bowiem pamiętać, że to twórca posiada wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Tym samym przysługuje mu również prawo do wynagrodzenia za korzystanie z jego utworu przez osoby trzecie.

Ochroną praw twórców zajmują się organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi [dalej jako: OZZ]. Ich działalność polega przede wszystkim na obejmowaniu praw twórców w zbiorowy zarząd, zawieraniu umów o korzystanie z utworów w imieniu i na rzecz twórców lub pobieraniu wynagrodzenia, a w dalszej kolejności także na podziale i wypłacie przychodów z tych praw twórcom. Trudno sobie bowiem wyobrazić, że osoby zainteresowane publicznym odtwarzaniem utworów zmuszone byłyby do zawierania stosownych umów z każdym twórcą z osobna. Stąd powołanie organizacji zbiorowego zarządzania. Zbiorowe zarządzanie to w skrócie udzielanie przez OZZ zgody, która przybiera postać umowy licencyjnej, na wykorzystanie utworów przez zainteresowane podmioty. Licencja udzielana przez OZZ ma charakter globalny, to znaczy pozwala korzystającemu na wykorzystanie wszystkich utworów z repertuaru reprezentowanego przez OZZ.

Publiczne odtwarzanie muzyki wymaga więc zawarcia z OZZ umowy o korzystanie z utworów, w której określona zostanie także wysokość wynagrodzenia w oparciu o stawki wynikające z publikowanych na stronach internetowych OZZ tabeli wynagrodzeń. Wysokość wynagrodzenia jest ustalana przez OZZ i zależy m.in. od wysokości wpływów osiąganych z korzystania z utworów oraz charakteru i zakresu tego korzystania.

OZZ są stowarzyszeniami zrzeszającymi uprawnionych, których celem statutowym jest zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi na rzecz twórców. Działają one na podstawie zezwolenia udzielonego przez ministra właściwego do spraw kultury. W Polsce organizacji takich jest kilkanaście, bowiem każda z nich została powołana do ochrony praw i zrzesza inną kategorię podmiotów: osobno twórców, wykonawców, producentów oraz organizacje radiowe i telewizyjne. Do najbardziej znanych spośród OZZ należą: SAWP, czyli Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych, STOART, tj. organizacja zarządzająca prawami do artystycznych wykonań utworów muzycznych i słowno-muzycznych, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS oraz Związek Producentów Audio Video ZPAV. Konieczne może okazać się więc zawarcie umowy z kilkoma z ww. OZZ.

Warto zwrócić uwagę, że art. 24 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych umożliwia posiadaczom urządzeń odbiorczych nieodpłatne odtwarzanie programów radiowych i telewizyjnych w miejscach ogólnie dostępnych, jednakże tylko wtedy gdy nie łączy się to z osiągnięciem korzyści majątkowej. Wykazanie tej przesłanki spoczywa na właścicielu lokalu i jest zadaniem niezwykle trudnym, zwłaszcza mając na uwadze wskazane badania dotyczące wpływu muzyki na zachowania klientów. Na pewno z przesłanki tej nie mogą korzystać galerie handlowe, hotele czy kluby fitness.

Alternatywę dla licencji udzielanych przez organizacje zbiorowego zarządzania stanowią platformy internetowe, udostępniające utwory bezpośrednio od twórców. Korzystanie z nich odbywa się na zasadzie wolnych licencji Creative Commons. Są to licencje prawne zapewniające możliwość wykorzystywania udostępnionych utworów przy jednoczesnym poszanowaniu praw autorskich.

Odtwarzanie utworów bez pozwolenia podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Adrianna Piątkowska i Anna Gad
Kancelaria Ziemski & Partners