Cytowanie na koszulkach a prawo cytatu

Krótkie wypowiedzi, cytaty lub hasła, które powstają spontanicznie przy okazji różnego rodzaju „afer” lub ważnych wydarzeń publicznych w błyskawicznym tempie zdobywają dużą popularność i stają się ozdobą koszulek, bluz lub innych części garderoby. I chociaż popularność tego typu haseł trwa często tylko krótką chwilę, jest to łakomy kąsek dla wielu przedsiębiorców i marketingowców. Nic zatem dziwnego, że regularnie dostajemy od Was pytania o legalność zamieszczania cytatów na częściach garderoby.

Zatem wyjaśnijmy: czy umieszczanie fragmentów wypowiedzi osób trzecich na ubraniach jest zgodne z prawem? I jak cytaty na koszulkach mają się do prawa cytatu?

POCZĄTKI KOSZULKOWEGO TRENDU NA CYTOWANIE

Cytaty na bawełnianych koszulkach to trend, który utrzymuje się w modzie już od dłuższego czasu. Kiedy narodził się trend na T-shirty ozdobione cytatami? Niektórzy uważają, że pierwsza koszulka z cytatem powstała w 1948 r. i była elementem kampanii prezydenckiej Thomasa Deweya (koszulka z napisem „Dew – it – with – Dewey” – tzw. pierwszy „T-shirt polityczny”). W Polsce boom na polityczne koszulki narodził się w okresie prezydentury Lecha Wałęsy. T-shirty z napisem: „Jestem za, a nawet przeciw” czy „Nie chcem, ale muszem” były hitem na początku lat 90. ubiegłego wieku.

Polityka to nie jedyna kopalnia koszulkowych cytatów. Inspiracją dla projektantów są również znane powiedzenia, cytaty z filmów, piosenek, a nawet słowne wpadki gwiazd.

Wiele osób pyta nas, jak cytaty na koszulkach mają się do prawa cytatu (oprócz oczywiście tego, że jedno i drugie dotyczy słownego przytoczenia fragmentu wypowiedzi innej osoby, czyli „cytatu”)? Czy umieszczanie fragmentów wypowiedzi osób trzecich na ubraniach (sprzedawanych potem np. na Allegro) jest zgodne z prawem? I co z prawami autorskimi do wypowiedzi osoby, która zmarła ponad 70 lat temu?

CYTATY NA KOSZULKACH A PRAWO CYTATU

Prawo cytatu to uzasadnione przepisami prawa wykorzystanie fragmentów dzieła innego twórcy. Jest to więc zgodne z prawem inkorporowanie „urywków utworów” lub całości „drobnych utworów” do nowego dzieła.

Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości (art. 29 ust. 1 pr. aut.) Każdy cytat musi być rozpoznawalny – musi być tak oznaczony, aby przeciętny odbiorca wiedział, kiedy zapoznaje się z utworem autora posługującego się cytatem, a kiedy z fragmentem cytowanym.

CZY PRAWO CYTATU POZWALA NA KOMERCYJNE WYKORZYSTANIE CYTATÓW?

Wśród przesłanek dozwolonego cytatu wymienionych w art. 29 pr. aut. nie ma zastrzeżenia mówiącego o tym, że cytat musi mieć wyłącznie charakter niekomercyjny. Nie oznacza to jednak, że komercyjne wykorzystanie cytatów mieści się w granicach prawa cytatu. Dlaczego?

Korzystanie z fragmentów cudzych dzieł jest dozwolone wyłącznie jeżeli korzystanie to następuje w utworze. Co to oznacza w przypadku koszulek, na których chciałbyś zamieścić cytat? Oznacza to, że koszulka (krój materiału) musi sama w sobie stanowić utwór w rozumieniu art. 1 pr. aut. (a wiec być wytworem działalności twórczej człowieka). Zwykły, bawełniany, klasyczny T-shirt niekoniecznie będzie uznany za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. W związku z tym zamieszczenie na nim cytatu nie będzie rozumiane jako wykorzystanie prawa cytatu w oddzielnym utworze.

Wykorzystanie fragmentu cudzego dzieła będzie mieściło się w granicach prawa cytatu tylko wtedy, gdy takie użycie będzie uzasadnione jednym z poniższych celów:

wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania, tzw. „prawami gatunku twórczości”.

W przypadku wykorzystania cytatów na koszulkach trudno mówić, o spełnieniu powyższych przesłanek. Chyba że przyjmiemy, że ubranie jest nośnikiem utworu, które ma jakieś „przesłanie”, a umieszczony na nim cytat może istotnie to „przesłanie” wyjaśnić…

CYTATY NA KOSZULKACH – CO Z DOMENĄ PUBLICZNĄ?

70 lat od śmierci autora dzieła wygasają autorskie prawa majątkowe do dzieła. Autorskie prawa osobiste (w tym np. prawo do autorstwa czy prawo oznaczenia utworu imieniem i nazwiskiem twórcy) są prawami niezbywalnymi i nieograniczonymi czasowo. W praktyce oznacza to jedno – każde dzieło (również cytat, jeśli ma on znamiona oryginalności i indywidualności, a więc jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego) musi być podpisany imieniem i nazwiskiem (pseudonimem) jego autora niezależnie od tego, czy utwór jest chroniony przez prawa autorskie, czy znajduje się już w domenie publicznej.

CYTATY NA KOSZULKACH A PRAWO CYTATU

Wykorzystywanie cytatów na koszulkach (i tekstyliach w ogóle) najczęściej nie będzie mieściło się w granicach prawa cytatu, o którym mówi art. 29 pr. aut.

Warto jednak zaznaczyć jeszcze jedną rzecz. Nie każda wypowiedź będzie chroniona przez prawo autorskie. Takie sformułowania jak „Baśka miała fajny biust”* czy „Ciemność, widzę ciemność”** nie zostały uznane za utwory w rozumieniu prawa autorskiego. Wykorzystywanie takich sformułowań czy krótkich fraz (niebędących utworami) jest dozwolone przez prawo ale tylko pod warunkiem, że nie będzie ono naruszało dóbr osobistych jego twórców.

autorka: Magdalena Miernik 

IP Lawyer | Lookreatywni.pl